Odnowiona Jednota Braterska w XVIII-XX wieku

Odnowiona Jednota Braterska w XVIII-XX wieku

Z dziejów ruchu religijnego herrnhutów w krajach Europy Środkowo-Wschodniej i na świecie

Jednota Braterska (łac. Unitas Fratrum) w trzech kulturach narodów: Czech, Polski i Niemiec walczyła o prawo do egzystencji. Ta niewielka protestancka wspólnota ludzi, braci czeskich i morawskich, wywodząca się z Kościoła „morawskiego” została wygnana z ojczystego kraju i znalazła schronienie w tolerancyjnej Rzeczypospolitej, gdzie przez ponad 100 lat egzystowała w nadziei na powrót do rodzinnych stron. Kiedy i te nadzieje zawiodły, a kontrreformacja spychała wspólnotę do nieliczącej się grupy narodów, w końcu i ten kraj opuściła.

Dzisiaj tylko „Czarna legenda” wyprowadza światło tej zamierzchłej historii Unitas Fratrum. Żywotność tego Kościoła zamknęła śmierć wielkiego dydaktyka i filozofa Jana Amosa Komeńskiego, ostatniego biskupa wspólnoty, ale nie zakończyła ciągu tej historii. Komeński odszedł, ale pozostawił wnuka Daniela i jeszcze testament w modlitwie nadziei „ostatniej woli umierającej matki Jednoty”.

Długo czekała modlitwa Komeńskiego, by „Bóg obudził Unitas Fratrum przez osobę Zinzendorfa”, który odebrał sukcesję apostolską z rąk Daniela Jabłońskiego. W ten sposób odrodziła się Unitas Fratrum w odnowionej Jednocie Braterskiej.

Ten odnowiony Kościół budował człowiek, o którym opinie były podzielone. Jedni widzieli w nim męża Bożego, inni błazna, jeszcze inni apokaliptyczną bestię.

Odnowiona Jednota Braterska czasów Zinzendorfa kroczyła drogą ekumeniczną. Wyrażała się między ideą filadelfijską (miłości braterskiej), luterańską nauką i elementami porządku Kościoła „morawskiego”. Jako wspólnota religijna o własnym zapleczu gospodarczym dokonała najwięcej w dziejach XVIII‑wiecznych misji protestanckich, niosąc pomoc najuboższym tego świata. Unitas Fratrum pozostała do dziś otwarta na ekumenizm.

SPIS TREŚCI

Wykaz skrótów

Tytułem wprowadzenia

Rozdział 1. Geneza historycznych korzeni odnowionego kościoła „morawskiego” braci czeskich – Jednoty Braterskiej 2. połowy XV do początków XVIII w.

• 1.1. Bracia czescy jako spadkobiercy tradycji prereformacji husyckiej. Proces organizacji i pierwsze struktury nowego związku religijnego na Morawach (1457)
• 1.2. Sytuacja i rozwój wewnętrzny Jednoty Braterskiej w czasach panowania Jagiellonów (1490-1526)
• 1.3. Losy Jednoty braci czeskich do jej rozwiązania (1627) na tle protestantów pod berłem katolickiej monarchii habsburskiej. Rzeczpospolita miejscem schronienia braci czeskich
• 1.4. Nowy rozdział dramatów w historii śląskich protestantów po pokoju westfalskim (1648)
• 1.5. Schyłek świetności Jednoty braci czeskich w Rzeczypospolitej do jej rozwiązania (1670) – rola Jabłońskiego jako obrońcy polskich protestantów

Rozdział 2. Pietyzm jako nowy obszar doświadczeń zmysłowych w protestantyzmie – podłożem ideowym nowego wyznania

• 2.1. Narodziny nowego ruchu religijnego i jego prekursorzy
• 2.2. Mistyka źródłem inspiracji
• 2.3. Drugie wielkie przebudzenie

Rozdział 3. Saksonia/Górne Łużyce – nowe centrum myśli pietystycznej w środkowej Europie XVIII w. – czas prób i poszukiwań

• 3.1. Górne Łużyce – nową ojczyzną emigrantów morawskich i czeskich
• 3.2. Mikołaj Ludwik Zinzendorf – luterański pietysta (1700-1760)
• 3.3. Teologia „serca”
• 3.4. Zwrot ku naukom Lutra

Rozdział 4. Odnowiona Jednota Braterska jako duchowa spadkobierczyni kościoła „morawskiego” braci czeskich – droga do usamodzielnienia XVIII-XX w.

• 4.1. Narodziny wspólnoty braterskiej w Herrnhut – pierwsze struktury 1722-1727, 1734
• 4.2. Kościół braci morawskich czasów Zinzendorfa a tendencje Morawian i znaczenie polskiej Jednoty w jego odrodzeniu (1735-1748)
• 4.3. Jednota Braterska jako zorganizowana wspólnota religijna (1748-1755)
• 4.4. Ewangelicka Jednota Braterska – nowy porządek kościoła w świetle trzech synodów 1764-1775, 1957

Rozdział 5. Chrześcijańska wspólnota gmin – cechy charakterystyczne organizacji życia i zasad

• 5.1. Kościół i Liturgia; znaki woli Bożej
• 5.2. Losowanie – Losungen und Lehrtexte
• 5.3. Idea tropowa – diversos modos concipiendi
• 5.4. Życie społeczne (struktury, życie rodzinne, edukacja, kultura wychowania, związek małżeński, pozycja kobiety)
• 5.5. Obchody uroczystości i świętowanie rocznic; śpiew i muzyka
• 5.6. Budownictwo, architektura i sztuka
• 5.7. Obrzędy i zwyczaje związane z pochówkiem

Rozdział 6. Misje i diaspora w XVIII XX w. Charakter i zasięg terytorialny

• 6.1. Misje zamorskie – pierwsza generacja
• 6.2. Praca w diasporze – istotnym elementem ekumenizmu
• 6.3. Druga połowa XVIII w. – początkiem nowego kierunku misji
• 6.4. Nowy zasięg oddziaływań Ewangelickiej Jednoty Braterskiej od 2. połowy XIX w.
• 6.5. Sytuacja Ewangelickiej Jednoty Braterskiej w okresie międzywojennym – nowe czasy, nowe wyzwania

Rozdział 7. Przejście Śląska pod rządy pruskie i proces organizacji Jednoty Braterskiej (kościoła braci morawskich) na Śląsku XVIII-XX w.

• 7.1. Wpływy i oddziaływania halleńskiego pietyzmu – jego znaczenie w polityce pruskiej – próba charakterystyki
• 7.2. Prowincja śląska Ewangelickiej Jednoty Braterskiej – pierwsze akty prawne dla morawskich osadników
• 7.3. Osady fryderycjańskie – Filie gmin macierzystych

Rozdział 8. Rola i znaczenie Jednoty Braterskiej na Śląsku, w Europie i w świecie XVIII-XX w. – przyczyny upadku

• 8.1. Aktywność braci morawskich – kościół czy diaspora
• 8.2. Kościelna wspólnota i stowarzyszenie osób o wspólnym majątku – „Streitergemeine für Jesus”
• 8.3. U schyłku świetności Ewangelickiej Jednoty Braterskiej końca XIX i XX w. – nowe czasy – nowe wyzwania

Zakończenie

Słownik ważniejszych pojęć

Aneks

Tabele

Mapy

Dokumenty

Ilustracje

Spis pozycji z Aneksu

Spis tabel

Spis map

Spis dokumentów

Spis ilustracji

Der Anhang im Deutsch