Główne kierunki filozofii

Kazimierz Ajdukiewicz

Główne kierunki filozofii

w wyjątkach z dzieł ich klasycznych przedstawicieli

(Teoria poznania – logika – metafizyka – teoria wartości)

Antologia z komentarzami dla szkół średnich i wyższych

Drugie, rozszerzone wydanie dzieła Kazimierza Ajdukiewicza

Książka, której drugie wydanie Czytelnik ma przed sobą, ukazała się po raz pierwszy w 1923 roku. Nie są to zwykłe wypisy z co najmniej trzech powodów.
Po pierwsze, jej pierwsze wydanie przygotował z wyjątkowym znawstwem nie byle kto: Kazimierz Ajdukiewicz, pierwszoplanowa postać filozofii polskiej – i ogólniej, europejskiej – XX wieku; widać to coraz wyraźniej po upływie prawie półwiecza od jego śmierci. Po drugie, wybrane przez siebie teksty, w dużej części (jeśli chodzi o teksty autorów obcych) we własnym przekładzie, Ajdukiewicz opatrzył przypisami; niektóre z nich są małymi rozprawkami na temat poruszany w odpowiednim fragmencie tekstu głównego. Po trzecie, całość została przez Ajdukiewicza poprzedzona obszernym wstępem pt. „Główne zagadnienia filozoficzne”, z którego po kilkudziesięciu latach wyrósł samodzielny podręcznik Zagadnienia i kierunki filozofii (1949).

Ze Wstępu Jacka Jadackiego

Spis treści

Jacek Jadacki: Wprowadzenie do wydania drugiego   9

Kazimierz Ajdukiewicz: Wprowadzenie do wydania pierwszego   19

WSTĘP: GŁÓWNE ZAGADNIENIA FILOZOFICZNE

1. Co to są pojęcia?   23

2. Pożyteczność pojęć: są one skarbnicą naszej wiedzy   24

3. Pojęcia a pogląd na pewną sferę rzeczywistości   25

4. Nie wszystkie pojęcia zostają wyjaśnione przez nauki szczegółowe   29

5. Zadania metafizyki: wyjaśnienie ostatecznych pojęć i pogląd na świat   32

6. Naczelne zagadnienia teorii poznania i główne sposoby ich rozwiązań   35

7. Naczelne zagadnienia i zadania logiki   43

8. Zagadnienia etyki normatywnej i opisowej, oraz sposoby ich rozwiązań   46

9. Psychologia   51

10. O doznaniach estetycznych   55

1. TEORIA POZNANIA

Rozdział I. Kryterium prawdy   63

1. René Descartes: O czym można wątpić [1641]   63

2. René Descartes: Po czym można odróżnić prawdę od fałszu [1641]   69

3. Georg Simmel: Prawda polega na biologicznej pożyteczności [1895]   75

4. Jan Łukasiewicz: Praktyczna wartość zasady sprzeczności [1910]   82

5. Sextus Empiricus: O sceptycyzmie pyrronejskim [II/III w.]   89

6. Gorgiasz z Leontinoi: Nie możemy niczego poznać [V/IV w. przed Chr.]   94

Rozdział II. Idealizm i realizm   102

1. John Locke: Nasze idee nie są wiernymi kopiami rzeczy [1690]   102

2. Hermann v. Helmholtz: Czy świat jest naprawdę taki, jakim się wydaje [1879]   107

3. George Berkeley: Jedynie nasze idee są dostępne poznaniu. Istnieją tylko dusze i ich idee [1710]   112

4. David Hume: Wnioski o faktach i stosunek przyczynowy [1748]   124

5. David Hume: Nie możemy poznać nic, prócz naszych idei [1739 1740]   131

6. Alexius Meinong: Krytyka argumentów idealizmu [1906]   133

7. Immanuel Kant: Istnieją rzeczy same w sobie, lecz poznać możemy tylko ich przejawy [1783]   139

8. Marian Smoluchowski: Czy nauki przyrodnicze dają nam poznanie świata rzeczywistego? [1917]   149

Rozdział III. Racjonalizm i empiryzm   155

1. Platon: Tylko rozum dostarcza poznania [IV w. przed Chr.]   155

2. Jędrzej Śniadecki: O wyższości rozumu nad doświadczeniem [1799]   160

3. Gottfried Wilhelm Leibniz: Doświadczenie nie jest jedynym źródłem poznania [1704]   166

4. John Stuart Mill: Pewniki matematyczne są oparte na doświadczeniu [1843]   170

5. Immanuel Kant: O podstawach i źródłach poznania [1781]   179

6. Bertrand Russell: Krytyka empiryzmu i kantowskiej teorii poznania [1919]   180

2. LOGIKA

1. Jan Śniadecki: O potrzebie logiki i jej nauczania [1814]   185

2. Arystoteles: O zasadzie sprzeczności [IV w. przed Chr.]   188

3. Louis Couturat: Główne twierdzenia logiki algorytmicznej. Rachunek powiedzeń [1912]   191

4. Louis Couturat: O błędności niektórych trybów klasycznego sylogizmu [1913]   204

5. Antoine Arnauld: Definicje wyrazów i definicje rzeczy [1662]   206

6. Louis Couturat: Definicje w matematyce [1905]   208

7. Jan Łukasiewicz: O rodzajach rozumowania [1915]   212

8. Kazimierz Twardowski: O naukach apriorycznych czyli racjonalnych (dedukcyjnych) i naukach aposteriorycznych czyli empirycznych (indukcyjnych) [1923]   219

9. John Stuart Mill: Czy sylogizm przedstawia petitio principii? [1843]   228

10. John Stuart Mill: Logiczna wartość sylogizmu [1843]   230

11. Christoph Sigwart: Czy pogląd Milla na wartość sylogizmu jest słuszny? [1873]   233

12. Louis Liard: Metody badania indukcyjnego według Johna Stuarta Milla [1878]   234

13. William Kingdon Clifford: Co to jest wyjaśnienie [1896]   241

14. John Stuart Mill: Wyjaśnienie praw przyrody [1843]   244

15. Antoine Arnauld: Główne postaci sofizmatów [1662]   247

3. METAFIZYKA

1. Jan Śniadecki: O metafizyce, jej doniosłości i trudności [1814]   255

2. René Descartes: Dusza i ciało różnią się co do swej istoty [1644]   259

3. Friedrich Paulsen: Materializm i jego krytyka [1892]   263

4. Artur Schopenhauer: Istotą świata jest wola [1819]   273

5. Artur Schopenhauer: Krytyka materializmu [1819]   278

6. Rudolf Hermann Lotze: Istnieją rzeczy same w sobie, a istota ich jest duchowa [1883]   280

7. Ernst Mach: Świat duchowy nie jest w swej istocie materialny, ani materialny nie jest w istocie duchowy, lecz każdy składnik świata rzeczywistego jest zarówno materialny, jak duchowy [1886]   286

8. Henri Bergson: O czasie [1889]   292

9. Kazimierz Ajdukiewicz: Czas prawdziwy [1947]   300

10. Platon: O idei piękna [IV w. przed Chr.]   306

11. Arystoteles: Forma czyli istota rzeczy jednostkowych. Nie istnieje ona w oderwaniu od nich, jak uczył Platon [IV w. przed Chr.]   309

12. Kazimierz Twardowski: Historia sporu o uniwersalia w wiekach średnich [1910]   312

4. TEORIA WARTOŚCI

Rozdział I. Antropologia   323

1. Izydora Dąmbska: Lęk przed śmiercią [1946]   323

2. Józef Maria Bocheński: Dusza i jej nieśmiertelność [1987]   337

3. Jan Salamucha: Istnienie Boga [1946]   342

4. Jan Salamucha: Zło i cierpienie [1947]   350

5. Hugo Kołłątaj: O równości przyrodzonej między ludźmi [1810]   354

6. Leon Petrażycki: Zagadnienie wolności woli [1905]   357

7. Tadeusz Czeżowski: Sens i wartość życia [1962]   363

8. Kazimierz Twardowski: Pesymizm i optymizm [1934]   368

9. Kazimierz Ajdukiewicz: Pochwała życia pracowitego [1948]   372

10. Władysław Tatarkiewicz: Definicja szczęścia [1947]   378

11. Tadeusz Czeżowski: O szczęściu [1940]   387

Rozdział II. Etyka   393

1. Tadeusz Czeżowski: Czym są wartości [1964]   393

2. Antoni Wiśniewski: O etyce w ogólności [1753]   396

3. Sebastian Petrycy z Pilzna: Co to jest dobro [1618]   403

4. Andrzej Maksymilian Fredro: Cnoty i ich pozory [1664]   413

5. Władysław Tatarkiewicz: O czterech rodzajach sądów etycznych [1930]   420

6. Tadeusz Kotarbiński: O istocie oceny etycznej [1948]   425

7. Kazimierz Ajdukiewicz: O sprawiedliwości [1939]   432

8. Maria Ossowska: Miłość bliźniego i życzliwość powszechna [1970]   446

9. Władysław Witwicki: Czy prawda obowiązuje zawsze? [1957]   453

10. Ignacy Krasicki: O niegodziwości obmowy i szyderstwa [1798 1799]   457

Rozdział III. Estetyka   466

1. Stanisław Ossowski: Piękno [1936]   466

2. Stanisław Ossowski: Co to są przeżycia estetyczne? [1933]   470

3. Henryk Elzenberg: Osobowość twórcza artysty [1948]   486

4. Maciej Kazimierz Sarbiewski: Istota poezji [1626 1627]   493

5. Maurycy Mochnacki: Czy sztuka winna naśladować naturę? [1828]   499

6. Leon Chwistek: Wielość rzeczywistości w sztuce [1924]   505

7. Roman Ingarden: Dzieło literackie jako twór wielowarstwowy [1931]   516

Tabela synchronistyczna   521

Indeks imienny   526

Indeks rzeczowy   531

Indeks symboli logicznych   538

Słowniczek wyrazów i zwrotów staropolskich i obcych   539

Wykaz używanych skrótów   546